Wymagania ergonomiczne stanowiska pracy z monitorem ekranowym

Ergonomia w pracy z komputerem – dlaczego jest ważna?

Praca przy komputerze wiąże się zazwyczaj z utrzymywaniem pozycji siedzącej przez wiele godzin w ciągu doby. Pozostawanie w jednej pozycji przez dłuższy czas – mimo, iż początkowo pozycja ta może wydawać się nawet względnie wygodna – wiąże się z powstawaniem tzw. obciążenia statystycznego układu mięśniowo-szkieletowego. Narażone są w szczególności mięśnie tułowia i pleców, pojawiają się także niekorzystne obciążenia kręgosłupa (wzrostu ciśnienia krążków). To prowadzi w konsekwencji do powstawania wad kręgosłupa. Brak aktywności ruchowej w czasie pracy prowadzi do spowolnienia procesów fizjologicznych: spowolnienia krążenia, spłycenia oddechu. To ostatnie z kolei niesie za sobą skutki okresowego niedotlenienie organizmu, jak znużenie i zmniejszenie wydolności umysłowej.
Zwiększenie komfortu pracy z komputerem wpływa zatem także na efektywność pracy.

Ergonomiczne stanowisko pracy biurowej – jak to zrobić?

Wprowadzenie minimalnych wymagań dotyczących stanowiska pracy pomoże zminimalizować występowanie dolegliwości u pracowników. Obowiązek ten nakładają również na Pracodawcę przepisy: „Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie może powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego i (lub) wzroku oraz być źródłem zagrożeń dla pracownika” (Dz.U. 1998 nr 148 poz. 973 z późn. zm. – również po nowelizacji przepisów z października 2023).

Zaktualizowane z październiku 2023 wytyczne szczegółowo opisują wymagania bhp w odniesieniu do stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe. W stosunku do wersji z 1998 roku są jednak też nieco zliberalizowane – co jest dla nas dobrym znakiem, jako, że zachowanie niektórych wytycznych dotyczących kątów regulacji wyposażenia bywało dla pracodawców dość nierealne do spełnienia. Tym sposobem przepisy o wyposażeniu stanowisk biurowych stanowią obecnie zbiór realnie przydatnych, życiowych wskazówek. Przeanalizujemy po kolei wymagania odnośnie najważniejszych elementów stanowiska pracy w biurze.

• Fotel

Fotel powinien umożliwiać pracownikowi przyjęcie wygodnej pozycji ciała oraz swobodę ruchów. Powinien spełniać następujące kryteria:

• Dostateczna stabilność, co osiągnięte może być poprzez co najmniej pięciu podporową podstawę krzesła z jezdnymi kółkami;
•   regulację wysokości siedziska, regulację wysokości oparcia odcinka lędźwiowego kręgosłupa, regulację kąta pochylenia oparcia oraz odpowiednie wymiary oparcia i siedziska, zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów;
• wyprofilowanie siedziska i oparcia odpowiednie do naturalnego wygięcia kręgosłupa i ud; 
• możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360°; 
• regulowane podłokietniki.

Dodatkowo, wysokość stołu i siedziska krzesła powinna być dostosowana w taki sposób, aby:

• Zapewnić odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu;
• Umożliwić naturalne ułożenie rąk przy obsłudze klawiatury, zachowując co najmniej kąt prosty między ramieniem a przedramieniem.

Mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było wykonywać w pozycji siedzącej.

• Biurko

Konstrukcja stołu powinna umożliwiać ergonomiczne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego i klawiatury, a w szczególności powinny zapewniać:

• wystarczającą powierzchnię, gwarantującą łatwe posługiwanie się elementami wyposażenia stanowiska pracy i wykonywanie czynności związanych z pracą;
• ustawienie klawiatury z zachowaniem takiej odległości od przedniej krawędzi stołu, która umożliwia podparcie dla rąk i przedramion z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem i przedramieniem;
• ustawienie elementów wyposażenia w odpowiedniej odległości od pracownika, bez konieczności przyjmowania wymuszonych pozycji.

Wysokość stołu oraz siedziska krzesła powinna być tak dostosowana, aby zapewnić pracownikowi naturalne położenie kończyn górnych przy obsłudze klawiatury, z zachowaniem co najmniej kąta prostego między ramieniem a przedramieniem.
Pracownik powinien mieć zapewnioną odpowiednią przestrzeń do umieszczenia nóg pod blatem stołu oraz do przyjęcia wygodnej pozycji i możliwości jej zmiany podczas pracy. Powierzchnia samego blatu stołu powinna być matowa.

Coraz większa liczba pracodawców decyduje się na stosowanie biurek z elektrycznie sterowaną wysokością blatu. To doskonałe narzędzie do zmiany pozycji podczas pracy z komputerem na stojącą. Posiadając taki sprzęt w swoim biurze, warto promować wśród pracowników taki sposób wykorzystania zalet biurek elektrycznych.

• Monitor

Monitor ekranowy także powinien spełniać określone wymagania, m.in.:

• Znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne;
• Obraz na ekranie powinien być stabilny, bez migotania lub innych form niestabilności;
• Jaskrawość i kontrast znaku na ekranie powinny być łatwe do regulowania, dostosowując się do warunków oświetlenia stanowiska pracy;
• Regulacje ustawienia monitora powinny umożliwiać pochylenie ekranu.

W przypadku konieczności wynikającej z indywidualnych cech antropometrycznych pracownika, należy użyć oddzielnej podstawy monitora lub regulowanego stołu.
Ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie i odbicia światła.
Górna krawędź monitora ekranowego powinna znajdować się na wysokości oczu pracownika.
Stanowisko pracy powinno być tak usytuowane w pomieszczeniu, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp.

• Klawiatura

Klawiatura oraz mysz powinny stanowić odrębny element wyposażenia stanowiska pracy.
Oto kilka zaleceń dotyczących klawiatury:

• Konstrukcja klawiatury powinna umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji, która nie powodowałaby zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy;

Dobre praktyki:

• Powinna być umiejscowiona w linii środkowej ciała operatora;
• Zaleca się, aby kąt między ramieniem a przedramieniem, opartym na podłokietniku, podczas prawidłowej obsługi klawiatury, wynosił 90°;
• Ręce podczas pisania na klawiaturze powinny być swobodne, a nadgarstki powinny mieć możliwość oparcia się o podkładkę;
• Ręka nie powinna opierać się o krawędź stołu na wysokości nadgarstka;
• Klawiatura nie powinna być ani zbyt twarda, ani zbyt miękka;
• Powierzchnia klawiatury powinna być matowa, a znaki na klawiaturze kontrastowe i czytelne.

W przypadku korzystania z dokumentów podczas pracy, stanowisko pracy powinno być dodatkowo wyposażone w uchwyt na dokumenty. Uchwyt ten powinien oferować regulację wysokości, pochylenia i odległości od pracownika. Ponadto, uchwyt ten powinien znajdować się przed pracownikiem, pomiędzy ekranem monitora a klawiaturą, lub w innej pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.

Wyposażenie podstawowe, wyposażenie opcjonalne

Wprowadzona 18 października 2023 nowelizacja przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe skategoryzowała wyposażenie stanowisk biurowych na podstawowe oraz opcjonalne. W związku z powyższym, stacja dysków, drukarka, skaner, uchwyt na dokumenty, podnóżek – stały się odtąd opcjonalnym wyposażeniem dodatkowym. Jeśli stosujemy takie wyposażenie, również powinno ono spełniać podstawowe wymagania dotyczące ergonomii. Wiele z nich zniknęło jednak z wytycznych, traktowane jako oczywiste i zbyt szczegółowe. I tak, na przykład: „Na życzenie pracownika stanowisko pracy należy wyposażyć w podnóżek.” Obecnie przepisy nie regulują szczegółów dotyczących walorów technicznych podnóżków (przed zmianami były one dość szczegółowe). Podnóżek stanowi doraźne, ale konieczne rozwiązanie w przypadku, gdy zbyt duża wysokość krzesła utrudnia swobodne ustawienie stóp na podłodze.

Pozostałe zasady ergonomii w biurze

• Oświetlenie

Oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, w szczególności:

• oświetlenie na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac; 
• należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie odbiciowe od monitora ekranowego, w szczególności przez stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie urządzeń eliminujących nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowisko pracy

Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem że będą to oprawy nie powodują olśnienia.

• Oprogramowanie

Przy projektowaniu, doborze i modernizacji oprogramowania, a także przy planowaniu wykonywania zadań z użyciem monitora ekranowego pracodawca powinien uwzględniać w szczególności następujące wymagania:

• oprogramowanie powinno odpowiadać zadaniu przewidzianemu do wykonania,
• systemy komputerowe powinny zapewniać przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich działaniu,
• systemy komputerowe powinny gwarantować wyświetlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika

Wymiar czasu pracy z laptopem i rodzaj stanowiska ma znaczenie

• Czas pracy z laptopem a wymagania Rozporządzenia

Nowelizacja doprecyzowała przepis § 3 pkt 4 rozporządzenia w sprawie bhp na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Poprzez wskazanie, że przepisów rozporządzenia nie stosuje się do systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy.  

• Czy wymagania te dotyczą wszystkich stanowisk z ekranami?

Przepisów Rozporządzenia nie stosuje się do każdego rodzaju stanowisk, gdzie występują monitory ekranowe. Zgodnie z §3 z wymagań tych wyłączone są:

• kabiny kierowców oraz kabiny sterownicze maszyn i pojazdów;
• systemy komputerowe na pokładach środków transportu;
• systemy komputerowe przeznaczone głównie do użytku publicznego;
• systemy przenośne nieprzeznaczone do użytkowania na danym stanowisku pracy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy;
• kalkulatory, kasy rejestrujące i inne urządzenia z małymi ekranami do prezentacji danych lub wyników pomiarów;
• maszyny do pisania z wyświetlaczem ekranowym.

Przerwy oraz tryb życia po pracy

Przepisy dotyczące 5 minut przerwy po każdej godzinie pracy z komputerem pozostały niezmienione. Warto zachęcać pracowników do wykorzystania ich na wykonanie kilku ćwiczeń, które pozwolą aktywować pompę mięśniową (dla zniwelowania skutków opisanych w pierwszym akapicie niniejszego artykułu). Dobrym sposobem jest nawet spacer po schodach. Wytyczne dla pracodawców sugerują także swojego rodzaju „wymuszenie” spacerów poprzez projektowanie miejsc pracy w taki sposób, aby toalety znajdowały się w większej odległości od pracowników, by spacer w tym kierunku był jak najdłuższy, a także kładzenie nacisku na osobiste dostarczanie wiadomości w obrębie biura.

Promocja zdrowia wśród pracowników powinna obejmować tematykę zalet aktywnego wypoczynku w kontekście zagrożeń płynących z siedzącego trybu pracy. Warto rozważyć także motywowanie pracowników do aktywności fizycznej np. poprzez dofinansowanie karnetów sportowych, rozbudowywanie infrastruktury takiej jakiej zaplecze rowerowe lub organizację challenge’ów sportowych.

Jeśli czujesz, że w Twojej firmie można zrobić więcej w zakresie ergonomii w biurze, warto skorzystać z doświadczenia i wiedzy specjalistów. Może nie jesteś przekonany, chciałbyś to sprawdzić? Napisz do nas, a przeanalizujemy stan obecny i zaproponujemy usprawnienia dla Twojego biura.

W celu dokonania samodzielnej oceny stanowisk pracy z monitorem ekranowym, udostępniamy także
listę kontrolną opartą o aktualne wymagania Rozporządzenia.